UNDHA USUK LAN UNGGAH UNGGUH

UNDHA USUK BASA JAWA

Ana ing wewengkon bebrayan Jawa wis kawentar luhuring tata kramane lan sapanunggalane ing tindak solah bawaning bangsa. Mangkono uga ing bab basa Jawa. Basa Jawa uga duwe tata krama sing diarani "UNGGAH-UNGGUH" utawa "Undha-usuking basa". Unggah-ungguh utawa undha-usuking basa iku kanggo manut wong kang guneman (wong kapisan), karo wong kang diajak guneman (wong kapindho), sarta wong kang digunem (wong katelu). Miturut cak-cakane, basa Jawa kaperang dadi loro, yaiku:

1. BASA NGOKO

Basa ngoko yaiku basane wong kang ora pati ngurmati kang diajak guneman. 

Basa Ngoko ana rong werna:

a. Ngoko Lugu

Basa kang digunakake antarane pawongan kang wis rumaket. Wujude tembung ngoko, ora ana tembung kang krama inggil tumrap wong kang dijak guneman. Yen ana, mung tumrap marang wong sing digunem. Panganggone basa ngoko lugu yaiku:

1. Kanca kang wis rumaket/menyang sapadha-padha kang wis kulina banget

tuladha:

Kowe mau mangan apa?

Kowe arep menyang ngendi, Di?

Dhi, sesuk yen mangkat pramuka kowe ngampiri aku dhisik ya! 

Minggu sesuk pada bal-balan menyang lapangan gelem ora?

2. Wong tuwa marang bocah enom

tuladha:

Le, sapa kancamu mau?

Nang, kowe kudu luwih sregep sinau kanggo ngadhepi ujian sesuk! 

Ni, jupukna buku iku!

3. Pawongan kang lagi ngunandika

Kapan ya aku bisa lunga menyang Bali?

Awak yen lagi apes, tiwas nulung malah kepenthung.

b. Ngoko Alus/Ngoko Andhap

Basa ngoko sing kacampuran krama alus/inggil tumprap wong kang diajak guneman.

titikane basa ngoko alus:

• awake dhewe panggah ngoko wong liya dicampuri krama alus tumrap perangane awake sing diajak guneman utawa sing digunem, lan sandhangane wong sing diajak guneman utawa wong sing digunem.
• tembung aku panggah aku.
• tembung kowe disalini panjenengan utawa sliramu
• ater-ater lan panambang ora dikramakake, panggah di-, ake panggah -ake.

Panganggone basa ngoko alus:

1. kanca padha kanca sing wis rumaket nanging luwih ngajeni (dudu bocah pada bocah)

2. ibu marang bapak

    tuladha: Pak, yen arep dhahar wis daktata ana ing meja!

3. adhi marang kangmas/mbakyu

    tuladha: Mas, yen kersa mengko dakampiri mrikasni bioskop.

4. kangmas/mbakyu marang adhine

5. anak marang wong tuwa

    tuladha: Bu, yen arep tindak dakterake.

6. wong tuwa marang wong enom, nanging pangkate luwih dhuwur utawa wong kang pangkate luwih dhuwur marang andhahan kang luwih tuwa.

2. BASA KRAMA

Basa krama kaperang dadi loro yaiku:

a. Krama Lugu

Krama lugu yaiku basa krama kang kedadeyan saka tembung krama.

Panganggone:

1. Wong tuwa marang wong enom kang durung pati kulina.

    tuladha:

    a. Di tengga sekedap, nak. Dimas saweg dipurugi wonten wande

    b. Mangga, Dhik, pinarak rumiyin

    c. Sampeyan ngertos daleme Pak Guru Amir?

2. Bocah marang bocah kang durung kulina

    a. Leres bapak sampeyan ingkang dados kepala polisi wonten tlatah mriki?

    b. Lha, bilai temenan menika, malah kita ingkang kapatah ndherekake Pak Kepala, kamangka seragame    dereng jangkep

b. Krama Alus/Inggil

Basa krama kang kedadeyan saka basa krama lugu lan krama inggil. Krama inggil iku basa kang ngajeni banget. wujude kaya basa mudha krama, kaceke panambang-mu owah dadi panjenengan utawa panjenengan dalem. Tembung aku diowahi dadi abdi dalem, dalem, kawula, kula lan sapanunggalane.

Panganggone: kanggo guneman marang wong kang kudu dikurmati/diajeni, guneman bocah enom marang wong tuwa, wong enom marang wong enom sing diajeni, sapadhane wong tuwa kang padha ngajeni, pawongan kang padha-padha ngajeni.

Tembung kang dikramakake inggil kayata perangane awak, kriya, solah bawa panganggo utawa barang darbe lsp.

tuladha:

1. Ibu, mangke bapak klawan ibu dipunaturi rawuh wonten ing sekolahan.

2. bapak Lurah tindak dalemipun Pak Kohar ingkang saweg gerah.

3. Bilih bapak ngersakaken mirsani sapunika, sadaya berkas sampun kasiapakan.